De terugkeer van de experts? Of het vertroebelen van de experts?

Wetenschappelijke experts staan ​​absoluut centraal tijdens de Coronacrisis. Een vaak voorkomende opinie, zoals hier of hier of hier, is dat dit moet opgehemeld worden omdat beleid nu — eindelijk! — geïnformeerd wordt door de wetenschap.

Wat ik echter zie zijn wetenschappelijke experts die niet langer optreden als wetenschappers dusdanig maar als proto-beleidsmakers. Het is waar dat wetenschapscommunicatie altijd inhoudt dat de “boodschap” wat wordt gemasseerd. Maar de Coronacrisis heeft een paar flagrante voorbeelden gebracht van nationale, zeer invloedrijke wetenschappelijke experten die ingaan tegen wetenschap. 

Hier is een bevreemdend voorbeeld; oordeel zelf. 

België heeft een "Nationaal Comité voor het coronavirus", bestaande uit virologen die politici en het publiek adviseren. Ze hebben allemaal onberispelijke wetenschappelijke referenties. Het geniet zelfs lof van de Financial Times. Maar is het Comité voldoende vertrouwenswaardig?

Op 2 maart maakte Phillippe Devos, het hoofd van de Belgische Vereniging van Artsensyndicaten, een ruwe berekening dat 50.000 Belgen zouden kunnen sterven als er geen maatregelen werden genomen. Hij maakte deze eenvoudige berekening op basis van (1) hoeveel mensen jaarlijks besmet zijn met de griep, (2) het hogere infectiepercentage van de SARS-CoV-2, (3) het geschatte sterftecijfer van Covid-19.

Steven Van Gucht, het hoofd van het Nationaal Comité, riep Devos op het matje. Hij zei: dat "mensen, zeker artsen, beter zouden moeten nadenken voor ze zoiets de wereld insturen." In plaats daarvan maakte Van Gucht zijn eigen berekening:

“Volgens een worstcasescenario zou er in België sprake kunnen zijn van 13.000 gediagnosticeerde gevallen van het coronavirus, met 2.000 tot 3.000 hospitalisaties en 500 tot 700 patiënten die op de intensive care terecht zouden kunnen komen. (…) Een zware seizoensgriep kan dit ook. Deze cijfers zijn niet berekend met allerlei wiskundige omwegen [in tegenstelling tot de berekening van Devos].” Ze zijn gebaseerd op de situatie in Wuhan en de provincie Hubei, waar het virus eind december voor het eerst opdook. Hij verwacht ook niet dat het zo ver zal komen. In Hubei was men immers niet voorbereid en werd er in het begin te traag gereageerd. “Wij zijn wel voorbereid.”[1]

Dus het hoofd van het Nationaal Comité, een professionele viroloog met een onwaarschijnlijke invloed op politici en op de media, beweerde expliciet dat het ergste scenario een slechte seizoensgriep was.

Hij claimde ook dat zijn berekening gebaseerd was op de situatie in China.

Werkelijk? 

Op 24 januari publiceerde The Lancet een onderzoek naar wat toen nog het 'nieuwe coronavirus' heette, met een geschat sterftecijfer van 3%. Op 8 februari werd, op basis van 20.000 bevestigde gevallen, het sterftecijfer geschat op 2%. Natuurlijk is het schatten van sterftecijfers een zeer onzekere zaak  aangezien je nooit zeker weet hoeveel mensen het virus daadwerkelijk hebben opgelopen. Maar de 20.000 datapunten van 8 februari waren niet niets, en al voldoende om de mogelijkheid serieus te nemen dat het ‘nieuwe coronavirus’ veel dodelijker was als seizoensinfluenza (met een sterftecijfer van rond 0.1% maar misschien veel lager). 

Conclusie: het was duidelijk, al in januari en februari toen de Chinezen massaal begonnen te testen, was dat het 'nieuwe coronavirus' mogelijks en zelfs waarschijnlijk meerdere malen dodelijker was dan de seizoensgriep.

Kijk nu naar het reproductiegetal, het gemiddelde aantal mensen geïnfecteerd door een reeds geïnfecteerde person. Op 29 januari publiceerde het New England Journal of Medicine een studie waarin het reproductiegetal werd geschat op 2,2 (en vrijwel zeker groter dan 1,4 en kleiner dan 3,9). Om dat in context te plaatsen: volgens deze systematische studie heeft de seizoensgriep een reproductiegetal van 1.28; de Spaanse griep van 1918, dat wereldwijd rond de 50 miljoen mensen heeft gedood (en wellicht met een gelijkaardig sterftecijfer van rond 1%), had een reproductiegetal van 1.8. 

Conclusie: het was glashelder, al in februari, dat de SARS-CoV-2 zeer waarschijnlijk zeer besmettelijk was. 

Van Gucht is professor in de virologie. Ik niet. En jij waarschijnlijk ook niet. Maar gesterkt door tijdschriften zoals The Lancet of NEJM, kon iedereen zien dat we mogelijks te maken hadden met een alarmerend dodelijke en besmettelijke virus. Philippe Devos had dus helemaal gelijk om aan de alarmbel te trekken, op basis van wat toen was geweten. Zijn waarschuwing had zelfs begin februari kunnen komen. Dat Devos nog eens een openbare berisping van Van Gucht kreeg, is choquerend.

Waarom relativeerde Van Gucht de ernst van het SARS-CoV-2-virus? Waarom deden anderen in dit team precies hetzelfde, zoals Marc Van Ranst, een andere hoogleraar virologie, die zelfs op 8 maart toen Italië net in lockdown gegaan was, suggereerde dat de Italianen overdreven vanuit medisch perspectief omdat Covid-19 vergelijkbaar was met de seizoensgriep?

Was het uit nalatigheid: leest hij misschien niet The Lancet of The New England Journal of Medicine? Of handelde hij vanuit een soort paternalistisch instinct, om te vermijden dat gewone mensen zouden panikeren?

Ik kan begrijpen dat niet-wetenschappers de ernst van SARS-CoV-2 hebben gerelativeerd. Ik ben ook niet verbaasd wanneer politici zoals Trump de vergelijking opzochten met de griep. Maar waar ik verbijsterd over ben, is dat professionele virologen precies hetzelfde deden en dat we kostbare weken hebben verloren voor de voorbereiding. Er wordt enorm veel vertrouwen gesteld in deze wetenschappelijke experts. De Belgische media behandelen ze momenteel als profeten of helden.

Deze verbijstering was voor mij de push om deze blog te starten. Wat is hier aan de hand? In de volgende blogposts wil ik verschillende mogelijkheden verder onderzoeken. Was het een misplaatste maar goed bedoeld paternalisme? Was het regelrechte nalatigheid? Of was het misschien een zekere arrogantie tegenover de Chinezen (in de lijn van: 'oh dit kan niet gebeuren in het Westen')? Of stonden deze experts onder politieke druk?

To be continued…

[1] https://www.hln.be/nieuws/binnenland/belgisch-coronascenario-met-50-000-doden-fel-bekritiseerd-artsen-zouden-beter-moeten-nadenken-voor-ze-zoiets-de-wereld-insturen~a20707cd/